जीवभौतिकशास्त्र : जीवसृष्टीची एक अलौकिक सफर

पुढे वाचा

मार्गदर्शक आणि सल्लागार

To play, press and hold the enter key. To stop, release the enter key.

शोध नव्याचा

औषध संशोधनातील बेडूक उडी

डॉ. नागेश टेकाळे माणसाला जिज्ञासू वृत्तीमुळे आजूबाजूला घडणाऱ्या प्रत्येक घटनांचा शास्त्रीय दृष्ट्या अभ्यास अवलोकन आणि कार्यप्रणाली समजून...

कीटकनाशक समस्येवरकृत्रिम बुद्धिमत्तेचा उपाय

डॉ पूनम सिंग आणि डॉ अरविंद रानडे शेतकऱ्यांना भेडसावणाऱ्या अनेक समस्यांपैकी एक म्हणजे कीटक. किटकांचे नियंत्रण करण्यासाठी रासायनिक औषधांचा...

भारतीय अवकाशयात्रेचा नवा अध्याय : शुभांशु शुक्ला यांची यशस्वी अंतराळयात्रा

डॉ. मानसी माळगावकर २०२५ साल हे भारताच्या अंतराळ क्षेत्रासाठी एक ऐतिहासिक वर्ष ठरलं आहे. तब्बल ४१ वर्षांनंतर, भारताने दुसऱ्यांदा एका...

विज्ञान लेख

१६ आणि १७ व्या शतकातील संकल्पना क्रांती

आनंद घैसास जोहान्स केप्लर (१५७१–१६३०) हे जर्मन खगोलशास्त्रज्ञ, गणितज्ञ आणि आधुनिक विज्ञानाचे जनक मानले जातात. त्यांनी ग्रहांच्या गतीचे तीन नियम मांडले, ज्यामुळे न्यूटनच्या गुरुत्वाकर्षण सिद्धांताला पाया मिळाला. प्राग येथे टायको ब्राहे यांच्या सहाय्यक म्हणून कार्य करताना मिळालेल्या निरीक्षणांवरून त्यांनी ग्रहगतीचे अभ्यास पूर्ण विश्लेषण केले. त्यांच्या Astronomia Nova, Harmonices Mundi आणि Epitome Astronomiae Copernicanae या ग्रंथांनी खगोलशास्त्रात क्रांती घडवली. प्रकाशशास्त्रा

भाषा विज्ञानाची ओळख

तेजाली चंद्रकात शहासने अनेकदा आपल्याला प्रश्न की आपल्या भाषेचं मूळ कोणतं, एखाद्या गोष्टीसाठी जगभरात साधारण सारख्याच प्रकारचा शब्द कसा काय बरं, अनेकदा भाषा निराळ्या असल्या तरी त्यांचं व्याकरण सारखंच कसं काय किंवा भाषा दर बारा मैलावर बदलते तरी चांद्यापासून बांद्यापर्यंत ती मराठीच कशी आणि त्याहीपुढे जाऊन आजचा काळातला अगदी सुसंगत प्रश्न की संगणक भाषा कशी शिकतं? तर या सर्वांची उत्तरे आपल्याला भाषाविज्ञानात मिळतात. भाषाविज्ञान अर्थात लिग्ंविस्टीक्स म्हणजे काय बरं? तर भाषाविज्ञान ही

स्वदेशी क्षेपणास्त्र आकाश

श्री. काशीनाथ दामोदर देवधर डॉ. एपीजे अब्दुल कलाम यांच्या दूरदृष्टीतून विकसित केलेल्या एका महत्वाकांक्षी प्रकल्पातून भारताने जगाला आपल्या...

स्थित्यंतराचा काळ - पहिली निरीक्षणे

श्री.आनंद घैसास १५ व्या आणि १६ व्या शतकातील कालखंड एक युरोपीय सांस्कृतिक चळवळ म्हणून आणि विशेष टप्पा म्हणून ‘रेनेसान्स’ म्हणून ओळखला...

आदिपशुक

डॉ. पुरुषोत्तम काळे आदिपशुक (प्रोटोझोआ) हे सूक्ष्म, सुकें द्रीय, एकपेशीय सजीव असून विविध अधिवासांत स्वयंपोषी, परपोषी, परजीवी, सहजीवी वा...

सृष्टिविज्ञान आणि जैवविविधता

घोस्टमासेमारी: सागरी पर्यावरणावरील एक अदृश्य, पण घातक संकट

मंगेश बिरादार आणि महेश शेटकार घोस्टमासेमारी ही सागरी पर्यावरणातील एक गंभीर व अदृश्य समस्या आहे. हरवलेली किंवा समुद्रात टाकून दिलेली जाळी वर्षानुवर्षे मासे, कासवे, डॉल्फिन्स, शार्क्स यांना अडकवून मारतात. त्यामुळे जैवविविधतेचा ऱ्हास , प्रवाळ भित्तींचे नुकसान, मायक्रोप्लास्टिकचा प्रसार व मासेमारी उद्योगावर विपरीत परिणाम होतो. या संकटावर उपाय म्हणून सजैवविघटनशील जाळ्यांचा वापर, GPS तंत्रज्ञान, घोस्ट नेट रिमूव्हल मोहिमा आणि कठोर कायदे आवश्यक आहेत. सागरी जैवविविधतेचे रक्षण हे सर्वा

हवामान बदल आणि भारतातील विकास: विकासाला एक नैसर्गिक आव्हान

डॉ अरविंद रानडे हवामानात टोकाचे वैविध्य असलेल्या भारतासारख्या देशात हवामानातील बदल अनपेक्षि त परिवर्त न घडवून आणत आहेत. बदलणारे तापमान,...

नदी पुनर्जीवित करण्यासाठी आणि उपजीविका निर्मितीसाठी: गवत परिसंस्थेचे योगदान

जयाजी पाईकराव भारतामध्ये हिमनद्या व पावसावर आधारित अश्या दोन प्रकारच्या नद्या वाहतात. हिमनद्या उन्हाळ्यामध्ये वाहतात तर पावसावर आधारित...

निसर्गाचे सूक्ष्म आधारस्तंभ

डॉ योगेश शौचे सूक्ष्मजीव हे पृथ्वीवरील सर्वात व्यापक आणि अदृश्य जीव असून, माती, पाणी, हवा आणि मानवी शरीरात सर्वत्र आढळतात. ते जैवरासायनिक...

भारतीय ज्ञान परंपरा आणि अध्यात्म विज्ञान

आकाशात कडाडणारी वीज

श्री. विठ्ठल रायगावकर पावसाळ्यात ढगांचा गडगडाट आणि विजांचा कडकडाट आपण नेहमीच बघतो. विशेषतः वळीवाच्या पावसात हे अधिक प्रमाणात दिसून येते. ही वीज म्हणजे नेमकं काय असते? ती कशी निर्माण होते? या ढगांचा, वीजांचा, गडगडाटाचा आणि कडकडाटाचा परस्परांशी काही संबंध आहे का? या वीजेत आणि आपण घरात वापरतो त्या वीजेत काही साधर्म्य हे का? आकाशात चमकणारी ही वीज संत ज्ञानेश्वरांनी ज्ञानेश्वरी या ग्रंथात कशी वर्णिली आहे हे आपण जाणून घेवू. वीजेबद्दल आपल्या मनात एक अनामिक स्वरूपाची भीती असते. बरेचस

संस्कृती आणि विज्ञान

श्री. संदिप राणे विज्ञान आणि संस्कृती हे परस्पर विरोधी असतात असा भ्रम निर्माण केला जातो. संस्कृती आणि विज्ञान सोबतच वाटचाल करीत असतात. त्यांची भूमिका परस्परांना पूरकच असायला हवी. भारताच्या भूतकाळाचा अभ्यास केल्यास, तसा विचार आपल्या पूर्वजांनी केला होता हे लक्षात येते. मनुष्य हा एक प्राणी आहे हे काही शेकडो वर्षापूर्वीच्या मानवाला ठामपणे माहीत होते तेवढं आता वाटत नाही. ते पुराव्यामध्येही सिद्ध होतं. विकासाच्या वाटेवरून चालताना निसर्ग, संस्कृती यांचा संबंध कमी कमी होत जातो. चाली

निसर्ग संवर्धनाच्या लोक परंपरा

श्री. विजय सांबरे भारतीय संस्कृतीत निसर्ग आणि मानव यांचे नाते अद्वैतात्मक आहे. निसर्गपूजक परंपरा, जैव-सांस्कृतिक वारसा आणि स्थानिक समुदायांनी जपलेली शाश्वत संवर्धन प्रक्रिया यांचा वेध घेणारा हा लेख. सह्याद्रीपासून ते प्रवरा खोऱ्यापर्यंत, आदिवासी, शेतकरी, पशुपालक आणि मच्छीमार समाजाच्या निसर्गाशी असलेल्या परस्परसंबंधांचा अभ्यास येथे मांडलेला आहे. अशा लोककेंद्री दृष्टिकोनातून आजच्या विकासाच्या दिशेला नवसंवेदन मिळू शकते, हा संदेश देणारा अभ्यासपूर्ण लेख. अश्माचमे मृत्तिकाचमे गिरयश

भारतीय संशोधन संस्था परिचय आणि भारतीय वैज्ञानिक

ला कॉन्झ: न्यायवैद्यक (फॉरेन्सिक) भारतीय प्रयोगशाळा

श्री. नारायण वाडदेकर ला कॉन्झ म्हणजे ‘कॉन्झर्वेशन ऑफ एन्डेन्जर्ड स्पिसीस - Conservation of Endangered Species’ ही एक हैदराबाद, तेलंगणामध्ये स्थापित एकुलती एक न्यायवैद्यक (फॉरेन्सिक) भारतीय प्रयोगशाळा आहे. वनातील प्राण्यांच्या शिकारीचा गुन्हा आधुनिक वैज्ञानिक चाचण्यांच्या मदतीने न्यायालयात सिद्ध होईल आणि गुन्हेगाराला शिक्षा होईल याची तजवीज ‘ला कॉन्झ’ करते. हा विज्ञानाचा व्यावहारिक फायदा आहे. ला कॉन्झ ही एक भारतीय न्यायवैद्यसहाय्यक प्रयोगशाळा आहे. तिचे नाव ‘कॉन्झर्वेश न ऑफ एन्ड